ایرانشهر
دهمین نشست استانی و دومین نشست ایران‌شهری در تبریز با موضوع "پایه‌های اساطیری و تاریخی اندیشه ایران‌شهری در متون تاریخ‌نگاری و ادبی" و با سخنرانی دکتر عباس قدیمی قیداری در تاریخ 11 مرداد ماه برگزار شد.
در این نشست ابتدا دکتر اخلاقی مدیر کل اداره راه و شهرسازی استان آذربایجان شرقی ضمن خیرمقدم به مهمانان اظهار داشت: اندیشه ایران¬ شهری یک جریان فکری است که از وقتی که آقای دکتر آخوندی سکان وزارت راه و شهرسازی را به دست گرفت، به خاطر انگیزه‌های اجتماعی، اسلامی و ملی که داشته است و به خاطر اعتقادی که به تمدن ایران باستان و تمدنی که در طول تاریخ، کشورمان از آن برخوردار بوده و سهمی که در تاریخ و جغرافیا در عرصه‌های مختلف از آن برخوردار بوده پیگیری کرده‌اند. ایشان اذعان داشتند اندیشه ایران شهری در همه حوزه‌ها و عرصه‌ها، حرف برای گفتن دارد و مختص ایران اسلامی نیست بلکه یک مقوله فراملی است.
پس از آن دکتر معززی مسئول دبیرخانه اندیشه و تمدن ایران شهری با اشاره به مطالبی از سخنرانی مقام عالی وزارت جناب آقای دکتر آخوندی، در نشست برگزار شده به مناسبت روز معمار، مورخ 4 اردیبهشت ماه 1394، در خانه گفتمان شهر و معماری (خانه منسوب به معمار فقید وارطان) تهران، به تشریح خاستگاه ایران جریان فکری پرداخت. وی با اشاره به اینکه آقای دکتر آخودی سه چالش قابلیت زندگی (Livability) به ویژه در کلان شهرهایی چون تهران، چالش حرکت (Movement) و جابه جایی درون و بین شهری، و چالش کالایی شدن (Commodification)، را از عمده ترین مسائل و معضلات گریبان گیر شهرها در آن نشست معرفی کردند بیان کرد؛ برای برون رفت از وضعیت کنونی به یک جریان فکری نیاز است که جناب وزیر، بازخوانی اندیشه ایران شهری در روزگار معاصر را به عنوان راهکار پیشنهاد و معرفی کردند.
دکتر معززی راه اندازی دبیرخانه و برنامه ریزی برگزاری جلسات گفتمانی در سطح نخبگان و عموم را از جمله برنامه‌هایی برشمرد که به موجب توسعه و تداوم این اندیشه پس از سخنران جناب وزیر در دستور کار قرار گرفت.
مدیر دبیرخانه اندیشه و تمدن ایران شهری با تاکید بر اهمیت فضاهای گفت و گویی و تعامل همه گروه¬های دانشگاهی، مدیران، حرفه‌مندان و عموم مردم در نقد و توسعه این اندیشه؛ بیان داشت: پیگیری چنین نشست‌هایی در سطح تهران و سایر استان‌ها بر اساس این باور بوده است که اندیشه ایران شهری علی¬رغم برخورداری از ویژگی ها و ارزش های خاص، مبرا از نقد نبوده فلذا محک زدن دوباره این اندیشه به منظور کاوش دقیق آن ضروری است آن هم نه صرفا در سطح نخبگان بلکه در سطوح مختلف نیاز است که مورد توجه و تعمق قرارگیرد.
دکتر معززی در انتها از کلیه علاقه‌مندان و صاحب‌نظران دعوت کرد تا در توسعه این جریان همراهی داشته باشد و با گریزی بر صحبت دیگری از جناب وزیر تاکید کرد : در اقداماتی که به جهت توسعه و ترقی ایران انجام گرفته است، همواره حلقه مفقوده¬ی بسیار بزرگی وجود داشته است که آن غفلت از مفهوم ایران به عنوان کانون تمدنی، است. در نتیجه ضروری است تا مفهوم ایران به عنوان منبع الهام و کانون تعادل منطقه‌ای، و اهرم و منبع اثرگذار و تعیین¬ کننده¬ای که در اختیار ملت- دولت است، مورد توجه دقیق قرار گیرد و «سپهر ایران فرهنگی» در برنامه¬های توسعه جای مشخص و قدرتمندی پیدا کند.
پس از آن دکتر قدیمی دانشیار حقوق و علوم اجتماعی دانشگاه تبریز با اشاره اینکه پرداختن به موضوع اندیشه ایران شهری به یک تحقیق درازدامن و گسترده نیاز دارد، بیان کرد: اندیشه ایران‌شهری ویژگی‌هایی دارد، که از آنجمله می¬توان به نژاد، دین، قلمرو و سرزمین آرمانی، زبان فارسی و فرهنگ ایرانی ، دادگری، خردگرایی، حکمرانی بر پایه فره ایزدی، پیوند دین و دولت، انتظام و انسجام جامعه و نیز هماهنگی در طبیعت و محیط زندگی اشاره کرد.
وی با اشاره به اینکه موارد مزبور از شاخص‌ها، ویژگی‌ها و عناصر اصلی اندیشه ایران‌شهری است افزود: برای کشف این عناصر و شاخص‌ها و تعین‌های اندیشه ایران‌شهری اگر به تاریخ و اساطیر و متون گذشته خود رجوع نشود، یک چیز جعلی خواهد بود که ممکن است مصارف غیر علمی هم داشته باشد، اما واقعیت این است که با رجوع به اساطیر و منابع کهن تاریخی، آثار جغرافیانگارانه، تاریخ نگارانه، خدای‌نامه‌ها و متون عرفانی، مایه‌ها، پایه‌ها و رگ و ریشه‌هایی از این اندیشه را می‌یابیم، رگه‌هایی از اندیشه ایران‌شهری و عناصری که به عنوان شاخص‌های اندیشه ایران‌شهری مطرح شده است.
عضو هیئت علمی دانشگاه تبریز با بیان آنکه بحث اصلی من عنصر سرزمین آرمانی و پیوند آن به شهر آرمانی و اوضاع مصیبت‌بار امروز شهرنشینی است ادامه داد : عنصر سرزمین و قلمرو آرمانی از عناصر اصلی اندیشه ایران‌شهری است؛ این عنصر را در دل تاریخ، در اساطیر و دیدگاه‌های اقلیم‌شناسانه باستانی و اساطیری ایران و در متونی چون اوستا، خدای‌نامه‌ها، شاهنامه‌ها، متون ادبی، آثار تاریخ‌نگارانه و جغرافیا نگارانه قرون نخستین اسلامی می‌توان پیدا نمود.
دکتر قدیمی با تاکید بر اینکه نکته مهم در این میان تداوم این اندیشه است؛ بیان کرد: وجود این اندیشه و نام و نشان آن در اسنادی چون اوستا، متون اساطیری تا آثار تاریخ‌نگارانه و جغرافیانگارانه و عرفانی و ادبی دوران نخستین اسلامی، نشانه‌ی زنده ماندن این اندیشه در امتداد چندهزارساله است.
وی بر اساس پایه‌های اساطیری ایران اشاره داشت: زمین به هفت کشور، پاره یا اقلیم تقسیم می‌شود؛ یک کشور در میانه است، مرکز جهان، شش کشور دیگر همگی فرع بر این یک کشور هستند، این کشور نظر کرده خدا و زاده اهورا مزدا است. قلمرو این کشور به تنهایی برابر است با آن شش کشوری که در پیرامون آن قرار گرفته‌اند. حاصلخیز، نیکو، درخشنده و فروزان است. تمام عناصر مقدس در این کشور قرار داده شده است، و از جایگاه بلند قدسی و جغرافیایی برخوردار است، به این معنا که بلند است، بنابراین اعلا است و به ایزدان نزدیک است. این ویژگی را شش کشور دیگر ندارند و فقط این کشور دارد. عناصر کیهانی و مقدسی چون کوه البرز، رودهای پر آب و درخشان، جنگل‌های زیبا همه در این اقلیم بزرگ قرارگرفته‌اند. حال در این اقلیم بزرگ یک سرزمین وجود دارد که از همه سرزمین‌های این اقلیم و آن شش کشور پیرامونی خارج از این اقلیم ، برتر و بزرگ‌تر است و آن ایران‌ویچ هست؛ که البته ایران‌ویچ بعدها در برخی از متون به ایرانشهر نامیده شد.
دکتر قدیمی در تعریف حدود ایران شهر به تحریر یکی از خدای‌نامه‌ها استناد کرد و گفت: این سرزمین از رود آمون تا رود مصر را در بر می‌گیرد، و کشورهای شش‌گانه دیگر پیرامون آن هستند. در دل این قلمرو وسیع درخشان سرزمین ایران‌ویچ قرار گرفته است، همان ایرانشهر که مرکزی‌ترین نقطه جهان است.
ایشان با بیان اینکه مصادیق مزبور از متون اساطیری خدای‌نامه‌ها و متون تاریخ‌نگارانه و جغرافیانگارانه به عنوان نمونه بیان شد واز این دست می‌توان به موارد فراوان اشاره کرد تاکید کرد: به اساطیر نباید به عنوان داستان‌ها و افسانه‌های بی‌پایه و بی‌بنیاد نگریست، این‌ها همه رگه‌هایی از واقعیت را دارند، همه برآیند و نماینده تفکر یک نسل تاریخی، یک جماعتی یکجانشین هستند.
دکتر قدیمی با اشاره به آنکه آفریدن اسطوره‌ها قطعا زائیده شهرنشینی نیست، ادامه داد تصور می‌کنم بتوان اثبات کرد که خلق اسطوره می‌تواند یکی از نشانه‌های شهرنشینی باشد؛ با دقت در تداوم اندیشه‌ها و در بین عناصری از اساطیر و نگره‌های اساطیری گاهی می‌توان موضوع و عنصری را پیدا نمود که بشود بر آن تاکید و یا آن را ثابت کرد. بنابراین اندیشه ایران‌شهری با اساطیر و میتولوژی درآمیخته است و این آمیختگی نباید ما را به دام بی‌پایگی و بی‌مایگی و افسانه بودن این‌ها در اندازد، چون تداوم این‌ها در تاریخ هم قابل مشاهده است که مرحله بعدتر از اساطیر را ما به آن اطلاق می‌کنیم.
دکتر قدیمی با اشاره به اینکه بعد از اسلام نیز این اندیشه تداوم پیدا کرده است بیان کرد: در نخستین اثر تاریخ‌نگارانه تاریخ عمومی ایران بعد از اسلام یعنی "تاریخ گردیزی"، ایران میانه جهان و مرکز جهان است که خداوند ایران را بر همه سرزمین‌های دیگر برتری داده است و اهل آن هم به تبع در خرد و عقل و شجاعت بر همگان ممتاز هستند و برتری دارند.
سخنران نشست با اشاره مجدد به اینکه سرزمین و قلمرو آرمانی، عنصری مهم از اندیشه ایران‌شهری است، تشریح کرد: بخشی از این سرزمین و قلمرو آرمانی شهر و روستا است، که دارای ویژگی‌ها، مولفه‌ها، تعین‌ها، شاخص‌ها و هویتی است که در طول تاریخ بوده است. لازم به توجه است که واژه شهر در متون اساطیری و باستانی و در شاهنامه بارها تکرار شده، و این نشان می‌دهد که شهر همان محل تجلی سرزمین آرمانی اسطوره‌ای این دیدگاه بوده است.
دکتر قدیمی در بخش دیگری از سخنرانی بیان داشت: اینکه امروز بحث شهر و هویت شهری به یک بحران تبدیل شده حاصل 20 سال اخیر است که به شکل فزاینده‌ای خود را نشان می‌دهد، بنابراین فقط موضوع امروز نیست، در گذشته هم در مقابل بیابان‌گردان و صحرانشینان که هویت و فضا و حیات شهری را مورد حمله و تهاجم قرار می‌دادند، با این مشکلات مواجه بوده‌ایم. اما امروز وضع به گونه دیگری است، واقعیت این است که جامعه و شهر ایرانی از تاریخ خود بریده است. مشاهده مکان‌های تاریخی نشان می‌دهد که چقدر ما از تاریخ و هویت خود بریده‌ایم، در شهر، این هویت بریده و شکاف و گسست تاریخی دیده می‌شود. واقعیت این است که این شکاف و بریدگی به هویت‌زدایی، تاریخ فراموشی و نا آگاهی از ریشه‌ها و بن‌مایه‌ها و در نهایت به پریشانی و سردرگمی منجر شده است. امروزه پریشانی در فکر، پریشانی در ساخت و بافت فیزیولوژیک و مورفولوژیک شهرها و زیستگاه‌های امروزین و شلختگی و آشفتگی بیقاعده در شهر که محصول بی‌توجهی به هویت تاریخی، گذشته و تاریخ است، مشاهده می‌شود. تاریخ و هویت را در پای تجارت، سوداگری و فروش شهر قربانی کرده‌ایم. این حاصل چیست؟ حاصل مدیرانی است که تاریخ نمی‌دانند، شهر، هوا و فضا را می‌فروشند و امروز به یک بحران بزرگ تبدیل شده است.
در پایان نشست نیز حاضران که از اساتید حوزه های دانشی متفاوت شهر تبریز بودن به طرح سوالات و مباحثی پرداختند .
